NATA praja iku ora mung angger mrentah. Ora mung nglungguhi kursi lan nindakake jejibahane minangka kang wenang murba lan misesa kanthi sakabehing panguwasane. Nata iku temene bisa nampa lan ngreksa sakabehe, embuh (kang dianggep) ala, embuh (kang dianggep) apik. Bisa nata praja ye bisa ”njaga praja”.
Kasil mbabad Alas Glagahwangi, Raden Kusen ngedegake kadipaten anyar, Kadipaten Bintara. Adipati Natapraja sesebutane.
Sinengkuyung dening para ulama, mligine Wali Sanga, Natapraja kasil nggawa Bintara dadi praja anyar sing katon kencar-kencar. Wilayahe saya suwe saya jembar. Dhuwur kukuse, adoh kuncarane.
Suwene-suwe, ora mung dadi kadipaten, Bintara manjilma dadi keraton anyar. Kesultanan arane. Dene sing ngratoni nganggo sesebutan sultan, Sultan Fatah Jimbunningrat.
Fatah pranyata bisa nata praja, bisa gawe fondasi kang pengkuh tumrap negarane, negara anyar kang sadurunge mung dadi reh-rehane Majapait. Majapait, sing sekawit dadi tuk lajere, ditinggalake, kapara diperangi saengga ambruk. Sejarah khas Jawa nyathet ambruke negara Nusantara II iku kanthi sengkalan ”sirna ilang kertaning bumi” utawa 1400 taun Jawa.
Temene, Majapait meh wae ambruk nalika periode II dinasti bumi Tarik iku diregem dening Kalagemet. Sadurunge pancen wis bisa dietung manawa putrane Wijaya iku ora nduwe kapabilitas minangka raja. Ora mung tandang grayange sing tansah klelat-klelet, jumbuh karo jenenge, nanging uga nduwe watak sing kurang becik tumrap pemimpin: cegok aten lan nggugu karepe dhewe, kepara duwe watek sapa sira sapa ingsun.
Kalagemet sing ora liya ya Jayanegara iku pranyata gagal nata praja. Siji baka siji sakagurune Majapait methal, kepara banjur merong kampuh jingga. Ora tambah bala nanging malah saya tambah mungsuh. Klebu satru munggwing cangklakan. Klimaks-e, Jayanegara diperjaya dening abdine dhewe nalika sang raja gerah.
Gagale Jayanegara ora mung merga ora bisa nata praja, momong para kawula lan ngesuhi para nayaka, nanging uga ora kuwawa njaga praja. Jayanegara, sing kudune dadi payung agung tumrap para sentana lan kulawarga minangka intine praja, malah ngrusak prajane dhewe. Jayanegara gagal njaga prajane.
Njaga Praja
”Njaga praja” minangka pratelan idiomatik ngemu teges ora mung njaga praja supaya aman lan tentrem. Luwih saka iku, njaga praja uga ateges bisa nampa marang sakabehing kekurangan sing ana lan bisa mengku kekurangan mau. Kekurangan sing ana ora malah dibabar marang liyan, nanging cukup ”dingerteni dhewe”. Saliyane iku, kabeh tindak tanduke, muna-muni, uga tansah njunjung drajat marang awake dhewe, kulawargane, munggahe marang negarane.
Senajan kasil nata praja, Patah uga kegolong ora bisa njaga praja. Minangka putra, mestine dheweke bisa ”mikul dhuwur endhem jero” marang Brawijaya. Nanging dheweke malah ora. Bebasan ngemut gula, krasa legi dileg sapabrik-pabrike. Merga rumangsa sentosa jalaran disengkuyung dening para wali, Fatah malah merangi bapake dhewe kanthi maneka pawadan. Fatah sing nyengkakake Brawiaya lengser keprabon. Saora-orane iku sing dicritakake ing Babad Tanah Jawi.
Bali marang nata praja. Nata iku temene mernata supaya tumata. Kahanan sing maone pating blengkrah, pating slebar, utawa kocar-kacir, malih dadi tumata. Ora kosokbaline.
Nata ora mung ngerehake, utawa dadi pangreh praja, nanging uga among sahingga bisaa dadi pamong praja. Sawijining pamong iku ora mung bisa mrentah, ora mung dhawuh dangu, duka, utawa drana wae. Nanging kanthi spirit pamong, dheweke kudu tansah bisa nindakake gegebengan kaya kang diajarake dening Ki Hajar Dewantara: ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, lan tut wuri andayani.
Unen-unen iki pancen klise lan wis disumurupi dening wong akeh. Ewasemono, durung karuwanyen padha kelingan tegese. Mula ora ana eleke manawa perlu dielingake manawa sacara harfiah sesanti mau ngemu teges ing ngarep menehi conto, ing tengah mbangun tekad utawa karep, lan sing ana ing buri tansah nyengkuyung.
Nanging luwih saka kuwi kabeh, bola-bali manut panemune Ki Hajar, pemimpin lan mimpin iku yektine kawicaksanan (wisdom). Mula arepa kepriye cak-cakane, kudu tansah linambaran kawicaksanan mau, amrih ora dadi otoriter nanging dadine demokratis.
Banjur ing ngendi dununge panata praja iku? Ora kudu ana ngarep terus senajan pancen jejer minangka pengarep. Sebab yen ana ngarep terus sok-sok lali piye rasane yen ana tengah, apamaneh ana buri. Mula wong kang lagi nata praja iku kudune ya bisa manjing ajur-ajer senajan ora kudu mancala putra mancala putri.
Astabrata
Kanthi mangkono, wis samesthine manawa saben pamong praja nalika nata praja kudu tansah nindakake astabrata, laku wolu. Iku mono, ing jagad pewayangan, mujudake ajarane Rama marang Destarata nalika arep nglenggahi dhampar keprabon negara Ayodya utawa Begawan Kesawasidi marang Arjuna ing lakon Makutharama.
Sepisan, ngenut lakune srengenge. Lire, nduwe sipat panas, kebak energi, lan aweh dayaning urip. Loro, lakune rembulan sing nduwe wujud endah lan asung pepadhang nalikane peteng.
Telu, lakune lintang. Lire, darbe wujud endah, dadi rerenggan nalikane wengi sepi, lan bisa dadi pandoming keblat. Papat, lakune angin. Angin mono nduwe sipat ngisi saben papan kothong senadyan papan mau rempit dikaya napa. Lima, lakune mendhung. Katone ireng medeni, nanging yen wis tumurun dadi udan bakal nelesi lan nguripi saben tethukulan.
Nem, lakune geni. Geni mono jejeg lan saguh mbakar apa wae. Tegese, ora emban cinde emban siladan nanging ngadeg jejeg kanthi adil. Pitu, lakune samodra kang nduwe sipat jembar tan wangenan lan nampa apa wae. Lire, jembar wawasane lan bisa nampa apa wae kanthi ”dhadha kang jembar”.
Dene kang pungkasan, lakune bumi kang duwe watak sentosa lan suci. Mula pamong praja iku sabisa-isa kudu sentosa lair-batine nanging uga ora wigah-wigih nglunturake nugraha marang sapa wae kang duwe lelabuhan. Persis karo unen-unen ìsapa nandur ngundhuhî.
Sepisan maneh, kanthi ngenut laku wolu mau, istingarah pemimpin bakal kasil mbangun kawicaksanan kanggo nata praja lan uga njaga prajane dhewe. Ora mung bisa nuntut anane manungaling kawula-gusti, nanging uga manunggaling gusti ing rasane kawula. Utawa, dadi panguwasa sing kumawula, dudu kawula sing kumawasa, apamaneh mendem kuwasa. (35)
http://suaramerdeka.com/v1/index.php/read/kejawen/2009/07/19/431/Nata-Praja-Rasa-Kawula
Tidak ada komentar:
Posting Komentar